Wywiad z polskim logopedą mieszkającym we Włoszech.

28 grudnia, 2025

Dwujęzyczność. Wielka szansa, czy ogromne wyzwanie dla polskich rodzin w Mediolanie?

Gość: dr Anita Mroczkowska-Genoni

Autor: Aneta Walczak

Z ogromną radością zapraszamy na pierwszy z serii wywiadów, który otwiera nasz zupełnie nowy cykl zaplanowany na nadchodzący rok. Chcemy, aby najbliższy czas stał się okazją do poznawania wyjątkowych historii, które dzieją się tuż obok nas, w samym sercu Lombardii. W ramach tej regularnej serii przybliżymy sylwetki i doświadczenia inspirujących Polaków, którzy z powodzeniem realizują się zawodowo w Mediolanie i okolicach. Nasz cykl będzie różnorodny: obejmie zarówno transkrypcje rozmów skoncentrowanych na wiedzy i eksperckim doświadczeniu naszych gości, jak i historie osobiste, przybliżające drogę, jaką przebyli, ich codzienne życie, wyzwania, sukcesy oraz to, co stolica Lombardii oznacza dla nich osobiście i zawodowo.

Głęboko wierzymy, że wywiady publikowane regularnie w formie artykułów ułatwią otwarcie na polską społeczność i dadzą odpowiedzi na wiele pytań dotyczących budowania kariery zawodowej. Ten projekt to przede wszystkim autentyczna inspiracja do działania oraz szansa na utożsamienie się z innymi rodakami na emigracji. W przystępny sposób chcemy przyczynić się do pogłębienia wiedzy Polonii na temat budowania ścieżki zawodowej za granicą, wpłynąć na rozszerzenie sieci kontaktów oraz stworzyć przestrzeń do poznania innych Polaków, w tym członków Związku.

Chcemy wyjść naprzeciw problemom, z którymi borykają się Polacy poza krajem, ułatwić poszukiwanie polskich specjalistów w różnych dziedzinach, a także stać się rzetelnym źródłem ciekawostek o życiu we Włoszech dla osób dopiero rozważających emigrację do Lombardii. Bądźcie z nami regularnie – przed nami rok pełen inspirujących spotkań, które udowadniają, jak wielki potencjał drzemie w polskiej społeczności w Mediolanie.

Zapraszamy na wywiad:

Pierwszym tematem, szczególnie bliskim polskim rodzicom mieszkającym w Mediolanie, który będzie punktem wyjścia w naszej rozmowie, jest dwujęzyczność. Dla nas, Polaków w Mediolanie, może być tak samo wielką szansą dla naszych dzieci, jak i ogromnym wyzwaniem – nie tylko organizacyjnym i logistycznym, ale też emocjonalnym. Wielu naszych rodaków świadomie podejmuje je na co dzień, mierząc się z wątpliwościami i koniecznością podejmowania trudnych decyzji. Wątpliwości są normalne i świadczą o zaangażowaniu rodziców w wychowanie. “Normalne” niestety nie oznacza łatwe. Wielu rodziców czuje się zagubionych i potrzebuje konkretnych wskazówek, aby świadomie i skutecznie zarządzać procesem dwujęzyczności swojego dziecka. Dlatego dziś skupimy się na eksperckim spojrzeniu na ten proces. Naszym gościem jest Pani Anita Mroczkowska-Genoni, polski logopeda w Lombardii, która na co dzień pracuje z dwujęzycznymi dziećmi oraz ich rodzicami.

Pani dr Anita jest czynna zawodowo na terenie Mediolanu, Como, Lecco, Lodi, Monza-Brianza, Sondrio. Jest również członkinią Włoskiej Federacji Logopedów (Federazione Logopedisti Italiani) oraz należy do zespołów uprawnionych do wydawania pierwszej certyfikacji diagnostycznej Specyficznych Zaburzeń Uczenia się (DSA). Ukończyła Logopedię w 2009 roku na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie, w 2007 roku Oligofrenopedagogikę w WSETiNS w Kielcach, a jeszcze wcześniej, w 2006 roku, uzyskała tytuł magistra Pedagogiki na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie.

Następnie przeniosła się do Włoch, gdzie na przestrzeni lat zdobyła znaczące doświadczenie w ocenie i terapii logopedycznej pacjentów, zarówno dzieci, jak i dorosłych. Odbyła staż w różnych placówkach medycznych, takich jak A.O.U. San Giovanni Battista w Turynie oraz ASL numer 1 w Turynie. Obecnie prowadzi działania w zakresie profilaktyki, oceny i terapii rehabilitacyjnej patologii mowy i komunikacji. Specjalizuje się w ocenie i leczeniu szkolnych zaburzeń uczenia się – w szczególności: dysleksji, dyskalkulii, dysgrafii, dysortografii. Prowadzi konsultacje z rodzinami i szkołami oraz współpracuje z różnymi specjalistami, takimi jak foniatra, fizjatra, neurolog, laryngolog czy dietetyk.

Logopeda a dwujęzyczność

Wielu z nas ma świadomość, że język ojczysty to wartość wieczna, a umiejętność, której nikt nam nie odbierze. Na emigracji ten przekaz staje się wręcz misją wielu rodzin. Jednocześnie przecież mamy świadomość, że włoski jako język otoczenia, szkoły i rówieśników, szybko może stać się językiem dominującym. Ta nierównowaga rodzi liczne dylematy: czy poprawiać błędy, w jakiej formie organizować dzieciom dostęp do języka polskiego i kiedy martwić się o opóźnienia w mowie?

Dużą rolę w mierzeniu się z tym problemem może odegrać właśnie logopeda. Wsparcie logopedyczne jest kluczowe, zwłaszcza w przypadkach, gdy pojawiają się jakiekolwiek trudności w rozwoju mowy lub wady wymowy u dziecka. Logopeda odgrywa rolę w diagnozie, profilaktyce i terapii, pomagając odróżnić zjawiska typowe dla dwujęzyczności od rzeczywistych zaburzeń komunikacyjnych. Pomoc logopedy w procesie dwujęzyczności jest niezwykle cenna i koncentruje się na diagnozie różnicowej, profilaktyce oraz ewentualnej terapii w przypadku stwierdzenia faktycznych zaburzeń mowy, a nie zjawisk typowych dla bilingwizmu.

Specjalista ten, posiadający wiedzę na temat norm rozwojowych dla dzieci dwujęzycznych, jest nieoceniony w procesie diagnozy. Pomaga rodzicom w opracowaniu spójnego i realistycznego planu językowego, może wspierać w wyborze metody oraz regularnej ocenie postępów dziecka w obu językach. Umiejętność różnicowania naturalnego opóźnienia mowy od faktycznych zaburzeń językowych jest esencją pomocy. Logopeda pomaga zrozumieć, że mieszanie kodów jest normalne, ale potrafi wskazać, kiedy nierównowaga językowa staje się problemem. Jego rola polega nie tylko na terapii w przypadku zaburzeń, ale także na doradzaniu rodzicom, jak aktywnie wspierać „słabszy” język polski, by stał się on dla dziecka nie tylko językiem przodków, ale i efektywnym narzędziem na całe życie.

Dzień dobry Pani Anito. Na początku spotkania z Polką mieszkającą we Włoszech nie mogłoby zabraknąć pytania jak to się stało, że mieszka Pani właśnie tutaj, w Lombardii?

Jestem we Włoszech od 14 lat i sprowadziła mnie tutaj oczywiście miłość. Poznałam mojego męża na wakacjach na wyspach Kanaryjskich i tak się zaczęło.

Wartość języka ojczystego

Kolejne pytanie chciałabym skierować do Pani nie tylko jako do doświadczonego logopedy, ale również jako do Mamy. Czy zdecydowała się Pani przez te wszystkie lata na podjęcie wyzwania wychowania dzieci w dwujęzyczności? Czy warto i dlaczego według Pani doświadczeń “przekazać” dzieciom swój język ojczysty? Co było dla Pani największą motywacją?

Tak, zdecydowałam się wychowywać moją córkę dwujęzycznie – w języku włoskim i polskim. Na początek naszej rozmowy o dwujęzyczności chciałabym przytoczyć cytat Hansa-Georga Gadamera, filozofa, który powiedział: „Kto ma język, ten ma świat”. Znajomość języków naprawdę wzbogaca, dlatego warto uczyć się języka polskiego albo przekazywać go dalej. To nie jest tylko kwestia podtrzymywania naszych korzeni i kultury – i to nie tylko kultury językowej, ale też tej w szerszym sensie, na przykład sposobu pozdrawiania czy spędzania wolnego czasu. No i oczywiście, pomaga to utrzymać kontakt z rodziną, która została w Polsce.

Język ojczysty, a właściwie każdy język, to nie tylko narzędzie do rozmowy czy zdobywania wiedzy. Przede wszystkim pomaga nam rozwijać swoją osobowość i budować tożsamość. Mój język polski, czyli mój język ojczysty, to dla mnie przede wszystkim język emocji. Jest to język „naturalny” – dzięki niemu mogę wyrażać swoje uczucia i emocje, to taki język „serca”. Dzięki znajomości naszego języka zyskujemy mnóstwo korzyści, które wspierają nasz rozwój intelektualny i emocjonalny. Korzyści te są nie tylko psychologiczne, ale także, na przykład, ekonomiczne, zawodowe czy finansowe.

Jak mówi Gadamer (1993), „w języku prezentuje się nam świat”, i właśnie dlatego tak bardzo zależy mi na używaniu polskiego – żeby móc przekazywać wszystkie wartości kulturowe i inne, o których wspomniałam wcześniej.

Rodzaje dwujęzyczności

Dwujęzyczność jest złożonym zjawiskiem i to zapewne coś więcej niż po prostu umiejętność mówienia w dwóch językach. Co to znaczy być “dwujęzycznym”? Jakie są w skrócie rodzaje dwujęzyczności?

Dwujęzyczność to ciekawy temat i fascynujące zjawisko. Mówi się, że osoba jest dwujęzyczna, jeśli potrafi porozumiewać się w dwóch językach – rozumieć, mówić, czytać i słuchać – dzięki temu, że miała z nimi kontakt. Nie ma jednego wzorca bilingwizmu.

Grosjean (1997) podkreśla, że taka osoba radzi sobie na różnych poziomach w obu językach. Contento (2010) dodaje, że człowiek dwujęzyczny potrafi tworzyć myśli i wyrażać je bezpośrednio w obu językach, bez potrzeby ciągłego tłumaczenia sobie wszystkiego w głowie. Bycie osobą bilingwalną (czy w ogóle wielojęzyczną) oznacza zanurzenie w dwóch kulturach, w dwóch różnych oglądach świata.

Istnieje kilka kryteriów definiujących dwujęzyczność, które można skategoryzować na podstawie obszaru zainteresowań: wiek nabywania, sposób nabywania, związek istniejący między językami, konteksty uczenia się itp.

Najczęściej, jeśli chodzi o podział ze względu na czas nabywania języka, mówi się o dwujęzyczności wczesnej, czyli w przypadku, gdy dziecko jest eksponowane na drugi język (L2) do ukończenia szóstego roku życia. I tu wyróżniamy dwujęzyczność:

Symultaniczną (jednoczesną): nauka obu języków w tym samym czasie (0–3 lata).
Sekwencyjną: L2 jest dodawany do języka ojczystego w ciągu 3–5 lat.

Dwujęzyczność późniejsza ma miejsce, gdy dziecko rozpoczyna naukę drugiego języka po ukończeniu 6. roku życia (okres krytyczny, trwający około 7 lat). Posiada ono wówczas już utrwalony pierwszy język (L1).

Można wymienić też różne formy dwujęzyczności według kryterium kompetencji językowej:

Zrównoważona dwujęzyczność oznacza, iż poziom rozwoju oraz biegłość w językach L1 i L2 są porównywalne.
Dominująca dwujęzyczność (niezrównoważona) występuje wówczas, gdy osoba wykazuje wyższą kompetencję w jednym z języków i posługuje się nim częściej.

Należy podkreślić, że zrównoważona dwujęzyczność niekoniecznie implikuje wysoki poziom biegłości językowej. Poziom biegłości językowej może być wysoki, niski lub mieścić się gdzieś pomiędzy tymi skrajnościami na kontinuum i może ulegać znacznym zmianom w trakcie życia danej osoby.

Jaki rodzaj dwujęzyczności dotyczy najczęściej rodzin polonijnych w Lombardii?

W rodzinach polonijnych w Lombardii występują różne typy dwujęzyczności. Z mojego doświadczenia wynika, że można spotkać zarówno rodziny mieszane, gdzie jedno z rodziców jest narodowości włoskiej, jak i rodziny polskich emigrantów.

W takich przypadkach dzieci uczą się języka włoskiego na dwa sposoby: jednocześnie (symultanicznie) lub sekwencyjnie. Niektóre dzieci zaczynają naukę włoskiego dopiero po ukończeniu piątego roku życia. Ostateczny sposób nabywania języka zależy od indywidualnej sytuacji oraz potrzeb danej rodziny.

Jaką metodę wprowadzania języka wybrać?

Droga do dwujęzyczności nigdy nie jest taka sama i zapewne trudno byłoby podać jedną, uniwersalną receptę na sukces dwujęzycznego wychowania dzieci dla każdego rodzica. Jakie są jednak ogólnie najważniejsze metody wprowadzania nauki wielu języków? Czy dość popularna rada: każdy język – jeden rodzic jest faktycznie najlepszym rozwiązaniem?

Istnieje kilka metod wychowania dwujęzycznego w rodzinie.

OPOL (One Person One Language): To najpopularniejsza strategia, zwana „jeden rodzic, jeden język”. Polega na tym, że każdy z rodziców komunikuje się z dzieckiem wyłącznie w swoim ojczystym języku. Metoda ta jest uważana za najprostsza i najbardziej naturalną, gdyż pomaga uniknąć nieporozumień językowych.
- Przy wdrażaniu strategii OPOL ważne jest zachowanie konsekwencji – rodzic nie powinien mieszać języków podczas rozmowy z dzieckiem. Należy unikać łączenia różnych języków w jednym zdaniu, aby zapobiec powstawaniu tzw. „języka sałatkowego”. Metoda ta sprawdza się zarówno w rodzinach mieszanych, jak i w sytuacjach, gdy oboje rodzice są emigrantami posługującymi się różnymi językami.
ML@H (Minority Language at Home): Język mniejszości (ojczysty) jest używany w domu, natomiast języka większości (np. kraju zamieszkania) dziecko uczy się w szkole i poza domem. Na przykład: rodzina mieszkająca we Włoszech używa języka polskiego w domu, a dziecko uczy się włoskiego w przedszkolu.
Strategia miejsca i czasu (Time and Place): Języki są przypisane do konkretnych kontekstów czasowych lub przestrzennych. Jeden język jest używany w dni robocze, a drugi w weekendy; jeden język używany jest rano, a drugi wieczorem, np. podczas kolacji czy śniadania.

Kluczowe jest rozpoczynanie nauki dwujęzycznej jak najwcześniej, najlepiej od narodzin, zapewniając dziecku regularny i wysokiej jakości kontakt z oboma językami.

Niezwykle ważna jest aktywna komunikacja: istotne jest, aby dziecko miało możliwość aktywnego mówienia, a nie tylko słuchania. To sprzyja budowaniu i rozwijaniu myślenia w drugim języku.

Sukces w dwujęzyczności, a środowisko sprzyjające

Od czego zależy więc nasz sukces w dwujęzyczności?

Sukces w dwujęzyczności może zależeć od wielu czynników, Wychowanie dwujęzyczne wymaga cierpliwości oraz konsekwentnego podejścia. Nauka drugiego języka powinna być dla dziecka interesująca i angażująca, a nie postrzegana jako przykry obowiązek. Może stanowić cenne źródło inspiracji oraz dodatkowe możliwości praktykowania języka. Specjaliści podkreślają, że im wcześniej (najlepiej przed 3. rokiem życia) zacznie się naukę drugiego języka, tym większe prawdopodobieństwo osiągnięcia pełnej dwujęzyczności. Ważne jest stworzenie przyjaznych i naturalnych warunków do przyswajania języka, które umożliwią dziecku jego swobodne przyswojenie.

Czy mogłaby Pani wymienić 3 najważniejsze rzeczy, które prawdopodobnie pomogą rodzicom stworzyć środowisko sprzyjające dwujęzyczności?

Trzy kluczowe elementy sprzyjające tworzeniu środowiska przyjaznego nauce języka ojczystego to przede wszystkim systematyczne i aktywne używanie języka polskiego/ojczystego w domu od najwcześniejszych lat. Dziecko przyswaja język poprzez naśladowanie i interakcje, dlatego istotne jest prowadzenie rozmów, czytanie oraz śpiewanie w języku ojczystym, aby zapewnić naturalne i bogate środowisko do nauki języka. Ważnym elementem jest również ilość czasu (dzieci dwujęzyczne powinny mieć kontakt ze wszystkimi językami przez około 30–50% dziennego czasu przez co najmniej 2 lata), jaką poświęcamy na rozmowy, zabawę oraz komunikację w języku ojczystym.

Powinno się stworzyć bogate środowisko językowe. Zachęcać do mówienia, śpiewania oraz czytania w języku ojczystym. Zachęcać dziecka do opowiadania o swoich doświadczeniach, uczuciach oraz wydarzeniach z dnia, co wspomaga rozwój umiejętności tworzenia dłuższych wypowiedzi. Regularnie nazywajcie przedmioty codziennego użytku w domu, aby ułatwić dziecku ich zapamiętywanie. Pozwalajcie również na popełnianie błędów językowych – zamiast surowo poprawiać, powtarzajcie zdanie w poprawnej formie, co sprzyja swobodzie w mówieniu i nie zniechęca do komunikacji.

Ważne, by poszukiwać wsparcia i dostępnych zasobów poza miejscem zamieszkania, np. umożliwić uczęszczanie do polskiej szkoły lub przedszkola, zapisać dziecko do szkoły polonijnej lub na zajęcia online co umożliwi mu regularną naukę języka. Kluczowe może być też utrzymywanie kontaktu z rodziną. Systematyczne rozmowy z dziadkami i innymi krewnymi w języku ojczystym wspierają motywację dziecka oraz wzmacniają jego poczucie tożsamości. Kolejną możliwość stwarzają lokalne grupy wsparcia. W Mediolanie jest możliwość zapisania dzieci na cykliczne zajęcia, jak na przykład te organizowane przez Ludotekę działającą przy Związku Polaków w Mediolanie.

W obecnych czasach warto wykorzystać media i technologie w nauce języka ojczystego. Oglądanie bajek oraz słuchanie piosenek w tym języku może wspierać proces nauki, jednak warto pamiętać, że media powinny stanowić uzupełnienie rozmów, a nie ich zastępstwo. Ponadto, Internet oferuje wiele darmowych materiałów edukacyjnych, takich jak e-booki czy aplikacje do nauki języka, z których warto korzystać.

Supermoc, czy wyzwanie?

Dwujęzyczne wychowywanie dzieci to często powód do dumy wielu rodziców. Nie zawsze jest to droga usłana różami. Ma swoje ogromne plusy, ale też szereg problemów, z którymi borykają się rodzice. Czy mogłaby Pani wymienić najważniejsze z nich, z którymi spotyka się w swojej pracy?

Zacznę od tego, że dwujęzyczność sama w sobie nie jest zjawiskiem pozytywnym ani negatywnym. To, czy może stać się zaletą czy wadą, zależeć będzie od sposobu, w jaki rozwinie się ten proces i jego różne komponenty społeczne, kulturowe, afektywne i poznawcze.

Jeśli chodzi o korzyści płynące z dwujęzyczności, można wymienić: lepszą zdolność dzieci do adaptacji w zmieniających się warunkach, wyższy poziom funkcji wykonawczych u dzieci dwujęzycznych. Lepsze rozumienie przekazu komunikacyjnego przez dzieci posługujące się dwoma językami. Rozwinięte myślenie perspektywiczne oraz umiejętność rozumienia stanów umysłowych innych osób („teoria umysłu”) oraz doskonałe umiejętności słuchania u dzieci dwujęzycznych.

Jeśli chodzi o trudności, mogą one obejmować np. ograniczenie słownictwa, problem z przypominaniem sobie słów. Według niektórych badaczy, jeśli zsumujemy słownictwo obu języków, dzieci dwujęzyczne posiadają bogatszy zasób słów niż dzieci jednojęzyczne. Natomiast analizując każdy język osobno, ich zasób słów może wydawać się mniejszy. Ta różnica jest często wyrównywana podczas edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, kiedy to następuje utrwalenie języka szkolnego, który może stać się dominującym językiem dziecka. W związku z tym może się wydawać, że osoby dwujęzyczne mają ograniczone słownictwo w porównaniu do jednojęzycznych, jednak po uwzględnieniu obu języków ich zasób słów jest większy. Należy jednak zauważyć, że początkowo dziecko dwujęzyczne może mieć trudności w komunikacji z jednojęzycznymi rozmówcami.

Może się zdarzyć, że dzieci, które mają kontakt z dwoma lub więcej językami, mogą zacząć mówić nieco później niż ich jednojęzyczni rówieśnicy. Nie dotyczy to jednak wszystkich dzieci dwujęzycznych. Mówimy tutaj o opóźnieniach niepatologicznych, które zazwyczaj można nadrobić w krótkim czasie. Chciałabym podkreślić fakt, iż opóźnienia w rozwoju mowy nie wynikają z dwujęzyczności.

Kolejna kwestia to mieszanie języków (code mixing): Wplatanie pojedynczych słów, krótkich fraz oraz elementów gramatycznych z innego języka jest zjawiskiem naturalnym. Jednak jako rodzice powinniśmy zwracać uwagę na to, aby wyrażać swoje myśli w języku ojczystym, unikając niepotrzebnego używania obcych słów. W ten sposób możemy stanowić pozytywny wzór językowy dla naszych dzieci. Jeśli dziecko używa takiego sposobu komunikacji z powodu braku znajomości odpowiednika danego słowa w drugim języku, nie ma powodu do niepokoju. Z perspektywy dziecka jest to po prostu skuteczna metoda przekazywania informacji. Nie świadczy to o myleniu języków. W takiej sytuacji warto powtórzyć wypowiedź w języku polskim.

Osoby dwujęzyczne mogą napotykać trudności związane z rozbieżnościami w postrzeganiu własnej tożsamości kulturowej. Niestety należy też wspomnieć o tym, że dzieci posługujące się dwoma językami, zwłaszcza te pochodzące z rodzin imigranckich, mogą doświadczać uprzedzeń oraz poczucia wykluczenia ze strony rówieśników, którzy nie akceptują ich różnorodności.

Stereotypy i obawy rodziców

Czy stereotypowe opóźnienie mowy i zaburzenia językowe u dzieci dwujęzycznych to norma? Czy mamy się obawiać jako rodzice?

Nieznaczne opóźnienie w rozwoju mowy może wystąpić u dzieci dwujęzycznych, jednak zazwyczaj powinno się ono wyrównać w ciągu kilku miesięcy. Jak wspomniałam wcześniej, zaburzenia mowy mogą pojawić się niezależnie od dwujęzyczności – sama dwujęzyczność nie jest przyczyną takich zaburzeń. Jeśli dziecko ma trudności z mową, objawiają się one w obu językach i najprawdopodobniej wynikają z określonej trudności, która mogłaby również wystąpić u dziecka posługującego się tylko jednym językiem. W razie wątpliwości wskazana jest konsultacja ze specjalistą, np. logopedą.

Co gdy polszczyzna przegrywa bitwę z włoskim?

Często pierwsze lata z dzieckiem w domu przynoszą sukces i dzieci są w stanie porozumiewać się w dwóch językach. Czasami idzie nam całkiem nieźle, ale problemy zaczynają się od pójścia do placówek, gdzie trafiają do określonej grupy rówieśniczej i często jeden z języków zanika albo dziecko odmawia rozmowy w danym języku. Od czego to zależy? Czy są sposoby, żeby temu zaradzić? Jak nie zniechęcić?

W pewnym momencie język kraju zamieszkania stanie się dominującym dla dziecka, ponieważ będzie go używać w szkole, w kontaktach z rówieśnikami oraz w innych sytuacjach poza domem. W tym czasie ważne jest, aby wspierać rozwój języka dziedziczonego, tak by nie ograniczał się jedynie do codziennych rozmów w domu. Dziecko szybko zauważa, że jeden z języków, które słyszy na co dzień, jest językiem dominującym w społeczeństwie, co może spowodować, że w pewnym momencie uzna język domowy za mniej ważny lub nieistotny. Na taką zmianę mogą wpływać również czynniki takie jak szkoła, grupa rówieśnicza, trudności z określeniem tożsamości czy nastawienie rodziców wobec kultury kraju zamieszkania.

Gdy dziecko nagle przestaje używać języka domowego, warto spokojnie porozmawiać i spróbować zrozumieć przyczynę tej zmiany. Szczególną uwagę należy zwrócić na sytuacje, gdy dziecko ma problem z akceptacją swojego pochodzenia.

Nawet jeśli dziecko komunikuje się w języku kraju zamieszkania, ważne jest, aby odpowiadać mu w ojczystym języku i nie rezygnować z jego stosowania. Często dzieci powracają do posługiwania się językiem rodziców po dłuższym pobycie w kraju pochodzenia rodziców, na przykład podczas wakacji.

Dwujęzyczność może mieć formę bierną – dziecko rozumie język, ale go nie używa. U dzieci wcześniej mówiących po polsku zwykle jest to etap przejściowy. Jednak czasem mimo starań rodziców dziecko nadal odmawia rozmowy w języku polskim. W takich przypadkach kluczowe jest utrzymanie kontaktu z dzieckiem nawet wtedy, gdy rozmowy odbywają się w języku kraju zamieszkania.

Jeśli od najmłodszych lat zapewniamy dziecku różnorodne bodźce językowe oraz wychowujemy je w atmosferze pełnej akceptacji i szacunku dla obu kultur – własnej i partnera – prawdopodobieństwo odrzucenia przez dziecko języka domowego jest niewielkie.

Warto zachęcać dziecko do czytania polskich książek, uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych prowadzonych w języku polskim lub uczęszczania do polskich szkół sobotnich. Kontakty z rodziną mieszkającą w Polsce oraz wakacyjne wyjazdy do kraju również przynoszą korzyści dla rozwoju językowego. Istotne jest także dawanie dziecku przykładu szacunku dla własnego języka i kultury, co buduje ich prestiż w domu. Należy zwrócić uwagę na to, aby dziecko potrafiło opowiadać o swoim życiu za granicą po polsku – podczas rozmów z rodziną w Polsce często poruszane są tematy szkoły, zwyczajów, przeczytanych książek czy przyjaciół. Umiejętność opisania swojego doświadczenia po polsku zwiększa pewność siebie dziecka i motywację do dalszej nauki języka.

Presja społeczna. Jak “obronić” dwujęzyczność przed atakami otoczenia?

Dwujęzyczność nie zawsze jest odbierana społecznie jako coś pozytywnego. Jak nie ulec presji społecznej np. ze strony nauczycieli czy dziadków i odpowiadać na argumenty o mieszaniu języków itp.?

Dla rozwoju poczucia własnej wartości i tożsamości dziecka istotne jest zapewnienie mu odpowiedniego wzoru oraz pokazanie na przykładzie, że nie ma powodów do wstydu z powodu swojego języka i pochodzenia. Ważne jest, aby od najmłodszych lat zwracać się do dziecka w języku ojczystym, także w obecności osób, które go nie rozumieją. Należy poinformować znajomych o naszym celu przekazania dziecku rodzimego języka i konsekwentnie dbać o to, by dziecko czuło, że ten język nie jest gorszy od innych. Dotyczy to również sytuacji takich jak wizyty w restauracji, sklepie czy u lekarza. Nie ma potrzeby zmieniać języka na inny niż domowy podczas tych momentów – szczególnie gdy dziecko może czuć się wtedy niepewnie lub przestraszone. Jeśli rodzice przy stole kuchennym używają jednego języka, warto kontynuować tę praktykę także poza domem. Dzięki temu dziecko będzie akceptowało swoje pochodzenie i tożsamość bez poczucia konieczności ukrywania się. Po pełnym przyswojeniu i zaakceptowaniu przez dziecko swojego dziedziczonego języka oraz korzeni, cała rodzina może swobodnie komunikować się z innymi osobami w języku kraju zamieszkania, zachowując jednak w gronie najbliższych ojczysty język (lub języki) rodziców. Ważne jest również zapewnienie dziecku możliwości korzystania z obu języków – dziedziczonego i kraju zamieszkania – w kontaktach z rówieśnikami i poza domem, co wspiera budowanie jego tożsamości oraz samoakceptacji. Dziecko powinno mieć swobodę naturalnego kształtowania relacji z rówieśnikami poprzez własne doświadczenia językowe.

Nasze reakcje na mieszanie języków oraz błędy

Mieszanie języków i błędy często towarzyszą dwujęzyczności. Jak jednak na nie reagować? Czy poprawiać dzieci? Zwracać uwagę? A może ignorować?

Niezalecane jest, aby rodzic mieszał różne języki podczas komunikacji z dzieckiem. Dla prawidłowego rozwoju intelektualnego dziecka kluczowe jest, aby w odpowiednim czasie opanowało ono co najmniej jeden język. Mieszanie języków nie zwiększa szans na sukces, a wręcz je zmniejsza.

Jak już wspomniałam wcześniej, mieszanie języków przez dzieci dwujęzyczne/wielojęzyczne – wplatanie pojedynczych słów, krótkich fraz oraz elementów gramatycznych z innego języka – jest zjawiskiem naturalnym. Jednak jako rodzice powinniśmy zwracać uwagę na to, aby wyrażać swoje myśli w języku ojczystym, unikając niepotrzebnego używania obcych słów. W ten sposób możemy stanowić pozytywny wzór językowy dla naszych dzieci. Jeśli dziecko używa takiego sposobu komunikacji z powodu braku znajomości odpowiednika danego słowa w drugim języku, nie ma powodu do niepokoju. Z perspektywy dziecka jest to po prostu skuteczna metoda przekazywania informacji. Nie świadczy to o myleniu języków. W takiej sytuacji warto powtórzyć wypowiedź w języku polskim.

Zdjęcie 1, źródło: *Bilingualism and Minority Language Children. Toronto: Ontario Institute for Studies in Education, 1981*

Najlepiej tę sytuację oddaje rysunek zamieszczony w Bilingualism and Minority Language Children. Toronto: Ontario Institute for Studies in Education, 1981.

Zabawy i Materiały, które uratują polszczyznę!

Może chciałaby Pani polecić jakieś zabawy z dziećmi i aktywności, które pomogą wspierać język ojczysty? A może jakieś materiały dla rodziców?

Jeśli chodzi o aktywności i zabawy, wystarczające są różnorodne formy, takie jak czytanie, śpiewanie, rymowanki czy zabawy w role. Kluczowe znaczenie ma nie tylko ilość tych aktywności, ale przede wszystkim ich jakość oraz czas poświęcony na zabawę i rozmowy z dzieckiem w języku ojczystym. Skuteczną metodą zwiększenia motywacji do nauki języka ojczystego jest stworzenie okazji do jego aktywnego używania. Dziecko może zauważyć, że znajomość języka ojczystego przynosi konkretne korzyści. Dlatego warto, jeśli to możliwe, utrzymywać kontakty towarzyskie z osobami z Polski, zwłaszcza z ich dziećmi. Podczas takich spotkań dzieci mogą zastosować kilka poznanych zwrotów (np. powitanie, podziękowanie za prezent), a uzyskana informacja zwrotna na pewno dostarczy im satysfakcji oraz poczucia bycia rozumianym.

Polecam strony:

dr Elżbiety Ławczys – https://dwujezycznosc.blogspot.com/
Strona dr Anety Nott-Bower – https://bilingualhouse.com/#home

Serdecznie dziękujemy Pani Anito za niezwykle wyczerpujące i inspirujące wypowiedzi oraz za profesjonalne rozwianie wątpliwości na temat dwujęzyczności. Mam nadzieję, że nasza rozmowa zamieni rodzicielskie obawy w świadomy plan działania oraz że Pani wiedza i doświadczenie jako logopedy pomoże Polakom w świadomym i skutecznym planowaniu ścieżki językowej swoich dzieci, również w gabinecie.

Na koniec chciałabym zadać pytanie, które mam nadzieje będzie łączyć wszystkie artykuły poświęcone wszystkich Polakom, którzy będą brać udział w naszym projekcie: Jak dba Pani o swoją “polskość” mimo życia we Włoszech?

Staram się bywać w Polce przynajmniej raz w roku, czytam książki po Polsku. Wcześniej, jak córka była mała wspólnie jeździliśmy na zajęcia organizowane przez Związek Polaków w Mediolanie. Teraz z powodu braku czasu jest to dla mnie trudne. Czasem spotykam czy poznaję Polaków, więc wtedy jest to najlepsza okazja do rozmów w ojczystym języku, staram się też podtrzymywać wieloletnie kontakty ze znajomymi z Polski.

Dziękuję bardzo za rozmowę i bardzo wyczerpujące odpowiedzi na pytania. Nie pozostaje mi nic innego jak życzyć Pani więcej wolnego czasu i podróży do Polski, najlepiej w rodzinnym gronie oraz w towarzystwie córki.

W celu umówienia wizyty lub uzyskania konsultacji prosimy o kontakt mailowy na adres: info@logopedistaanitagenoni.it