Listopad w dawnej Polsce, być może ze względu na okoliczności przyrody i bliskość końca roku sprzyjał spotykaniu się w domach celem zabawy i wróżb. Wtedy to obchodzone były katarzynki z 24 na 25 listopada a andrzejki z 29 na 30 listopada. Te pierwsze były świętem nieżonatych młodych mężczyzn z te drugie kobiet. W pewnym momencie panny i kawalerowie wspólnie zaczęli obchodzić święto, starając się dowiedzieć czegoś więcej o przyszłym małżonku lub małżonce.
Mimo iż nazwy oraz daty świętowania wywodzą się z tradycji chrześcijańskiej, święta te mają charakter świecki a wręcz nawet pogański.
Katarzynki w obrzędowości staropolskiej
Katarzynki były świętem przeznaczonym dla kawalerów i towarzyszyło im wiele wierszyków, które wprowadzały lub towarzyszyły poszczególnym wróżbom.
Sny
Najważniejszą wróżbą były sny, które uważano za prorocze, zwłaszcza jeżeli młodemu mężczyźnie przyśniła się kura, która miała symbolizować przyszłą wybrankę. Jeśli kura była czarna, oznaczało to poznanie wdowy a gdy dodatkowo miała pisklęta, to była to wdowa z dziećmi. Dobrze przepowiadała sowa a źle czarny lub szary koń, który oznaczał starokawalerstwo.
Aby wzbudzić sny o przyszłej narzeczonej podkładano pod poduszkę ptasie pióro lub elementy damskiej garderoby.
Gałązka wiśni
W owym czasie obcinano gałązkę wiśni i zanurzano ją w wodzie w oczekiwaniu na to co się z nią stanie. Jeśli zakwitła do Bożego Narodzenia, to oznaczało rychły ożenek, najpewniej jeszcze w karnawale.
Wróżenie z kubków
Pod kubkami umieszczano różne przedmioty: obrączkę, monety i zboże. Wskazanie na kubek, pod którym znajdowała się obrączka oznaczało ożenek, monety – powodzenie finansowe, zboże – owocną pracę i dobre plony, a jeden pozostawiano pusty i wylosowanie go oznaczało chwilowy zastój w życiu.
Karteczki z imionami
Przed snem pod poduszkę wkładano karteczki z pierwszą literą imienia lub całym żeńskim imieniem, które następnego ranka losowano.
Andrzejki
Andrzejki są ostatnim świętem i momentem zabawy przed rozpoczynającym się Adwentem. Choć mówi się, że wywodzą się ze starożytnej Grecji, tak naprawdę nie wiadomo skąd wzięła się ta tradycja. Wiemy natomiast, że pierwsza wzmianka o tym święcie w Polsce pochodzi z 1557 roku.
Post od jedzenia i picia
Dziewczęta również wierzyły w prorocze sny tej nocy. Dlatego też pościły cały dzień bez jedzenia i picia a wieczorem zjadały jedynie śledzia, by dodatkowo wzmóc pragnienie i kładły się spać nawołując Św. Andrzeja wierszykiem, którym prosiły go o objawienie we śnie przyszłego męża, który poda im wody do picia.
Kartki z imionami
Tak jak mężczyźni, wkładały pod poduszkę kartki z imionami, by następnego dnia wyjąć jedną z przekonaniem, że tak będzie się nazywał ich przyszły małżonek.
Lustro
Wierzono także, że tej wyjątkowej nocy lustro objawi dziewczętom ich życie, czy będzie ono długie czy krótkie, szczęśliwe czy ciężkie.
Psy
Także w zwierzęta odgrywały rolę we wróżbach. Np. pochodzenie szczekania psa miało oznaczać skąd nadejdzie wybranek serca. Również typ szczekania miał być znaczący, w przypadku mocnego i donośnego ujadania – miał się zjawić zdrowy młodzieniec, gdy pies skowył – narzeczony miał być chorowity, a kiedy szczekanie było chrapliwe – oznaczało starego absztyfikanta. Przygotowały również specjalne placki dla psów, której placek został wcześniej zjedzony, ta najszybciej wyjdzie za mąż.
Kogut
Podobne znaczenie miało mieć zjedzenie ziaren przez koguta. Spod której nóg kogut zje najpierw, ta pierwsza zostanie żoną.
Ewolucja tradycji w zabawy
Później tradycje ustąpiły wywodzącym się z nich zabawom. W miej więcej tym samym czasie katarzynki i andrzejki połączyły się. Kawalerowie zaczęli świętować wspólnie z dziewczętami andrzejki, a zwyczaj katarzynek zupełnie zaginął.
Obieranie jabłka
Kto obierze jak najdłuższą obierzynę miał zapewnić sobie długie życie, a chcąc dowiedzieć się na jaką literę będzie imię wybranka lub wybranki wystarczyło rzucić skórkę za siebie i zobaczyć, kształt jakiej litery przybrała.
Wyścig butów
Uczestnicy po kolei ściągają jednego buta i układają go od ściany jeden przed drugim, który pierwszy dojdzie do przeciwległej ściany pierwszy stanie na ślubnym kobiercu.
Przekłute serce
Na dwóch sercach wypisane są imiona męskie i żeńskie, a igłą są te serca przekłówane od drugiej strony. Imię, które pozostało przekłute będzie imieniem przyszłego partnera, a trafienie w puste pole oznacza, że na zmianę stanu cywilnego trzeba jeszcze poczekać.
Lanie wosku
To z pewnością najpopularniejsza zabawa andrzejkowa, która polega na podgrzaniu w naczyniu świecy, tak aby się rozpuściła. Nie należy rozpuszczać całej świecy a kawałek wraz z knotem pozostawić. Następnie należy przygotować garnek z zimną wodą i przez dziurkę od klucza na tę wodę lejemy roztopiony wosk. Ochładzamy szybko zimną wodą, aby forma zastygła a następnie przy blasku zapalonej końcówki świecy, tej samej, która pozostała z topienia, próbujemy odgadnąć, co przedstawia cień odbijający się na ścianie.
Zabawa dzisiaj
Z czasem andrzejki stały się pretekstem do zorganizowania zabawy tanecznej, nie miało też znaczenia czy bawili się tylko panny i kawalerowie czy też osoby, które już spotkały swoje połówki. Dzisiaj spotkania z zabawami andrzejkowymi i wróżeniem też już należą do rzadkości. Przerywały w pamięci wielu pokoleń i w opowieściach o dawniejszych tradycjach i zwyczajach.
autor: Adriana Fontanarosa
Na podstawie :
https://historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com/2016/11/24/katarzynki-zapomniany-zwyczaj/
